Cùng với Lễ hội “Gầu tào” của người Mông các huyện Trạm Tấu, Mù Cang Chải, Văn Chấn (tỉnh Yên Bái), tập quán xã hội và tín ngưỡng Lễ Xên Đông (còn gọi là Lễ Cúng rừng) của người Thái Nghĩa Lộ cũng vừa được đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 2319/QĐ-BVHTTDL ngày 9/8/2024 của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng vừa ký Quyết định số 2319/QĐ-BVHTTDL ngày 9/8/2024 về việc công bố Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đối với Lễ Xên Đông (cúng rừng) của người Thái Nghĩa Lộ ở loại hình tập quán xã hội và tín ngưỡng.

Lễ “Xên đông” (trong tiếng Thái “xên” có nghĩa là cúng, “đông” có nghĩa là rừng; “xên đông” tức là cúng rừng) là một trong những tập quán xã hội và tín ngưỡng khá điển hình của đồng bào Thái ở khu vực miền Tây tỉnh Yên Bái, được cộng đồng tộc người Thái ở khu vực lòng chảo Mường Lò nói chung tự nguyện trao truyền và gìn giữ từ xưa đến nay.

Cứ mỗi độ xuân về, bản mường người Thái lại nô nức mở nhiều lễ hội trong đó có lễ “Xên đông” để cúng Thần rừng, cầu mong các thần linh phù hộ, che chở cho cộng đồng một năm bình an, sức khỏe, mùa màng tươi tốt, cuộc sống ấm no, nhà nhà hạnh phúc.

Lễ “Xên đông” gồm có phần lễ và phần hội với các hình thức nghệ thuật trình diễn dân gian như: múa xòe, hát khắp, nhảy sạp, biểu diễn nhạc cụ, …) và các trò chơi dân gian truyền thống của đồng bào Thái vùng Mường Lò, thị xã Nghĩa Lộ.

Đối với tộc người Thái ở vùng lòng chảo Mường Lò, việc bảo vệ rừng, đặc biệt là những khu rừng đầu nguồn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, đã trở thành lệ đẹp của bản mường, được coi là trách nhiệm của mỗi cư dân Thái bao đời nay. Lễ “Xên đông” là một di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu, có giá trị tinh thần to lớn, mang ý nghĩa tích cực trong việc bảo vệ rừng, bảo vệ thiên nhiên, điều hòa nguồn nước và giữ cân bằng sinh thái, hướng tới một môi trường sống xanh, hài hòa, bền vững.

Tập quán xã hội và tín ngưỡng này mang tính nhân văn sâu sắc, triết lý sâu xa, thể hiện nguyện vọng chân chính của cộng đồng tộc người luôn mong muốn vươn lên trong cuộc sống. Di sản hội tụ những giá trị đặc trưng về lịch sử, văn hóa – xã hội, khoa học, nghệ thuật, thẩm mỹ, giáo dục không chỉ với chủ thể văn hóa mà còn với các cộng đồng xung quanh về truyền thống và ý nghĩa nhân văn cao cả của di sản.

Lễ “Xên đông” được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia sẽ tiếp tục khơi dậy ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Thái tại những địa bàn có số đông người Thái sinh sống. Di sản sẽ góp phần lan tỏa những giá trị văn hóa truyền thống đặc trưng của tộc người, là nơi thực hành và trao truyền trực tiếp vốn văn hóa của cộng đồng, lan tỏa thông điệp về bảo vệ rừng, bảo vệ môi trường sống. Cùng với Nghệ thuật Xòe Thái đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Lễ “Xên đông” được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đây tiếp tục làm tăng cơ hội để thị xã miền Tây Yên Bái phát triển du lịch gắn với giá trị bản sắc văn hóa đã được tôn vinh, góp phần xây dựng thành công thị xã văn hóa -du lịch trong thời gian tới.